De mandala

Een mandala is een heel oude symbolische kunstuiting, stammend uit Centraal Azie en het Verre Oosten. De oorsprong is hindoeïstisch. De term is verwant aan het Sanskriet  voor “cirkel.” Het is een begrip, dat is gevormd in de “tibetaanse kunst” en het “tibetaans boeddhisme.” Het woord staat voor een “plan”, “kaart”.
De mandala’s bestrijken een geschiedenis  vanaf de Hoge tot de Late Middeleeuwen, een gebied van India, China, Tibet, Japan tot Indonesie en de sporen zijn tot op heden zichtbaar.

Voor het goed begrijpen van de betekenis en de kracht van een mandala in al zijn vormen zijn drie aspecten van belang: De vorm oftewel de opbouw, de betekenis als voorwerp voor de spiritualiteit en de meditatie  en het gebruik in de architectuur als kunstuiting.

Wat betreft het eerste aspect: De mandala heeft een middelpunt, een kern, waarop de aandacht kan worden gericht. Verder heeft de mandala daaromheen een symmetrisch geometrische vorm. Bij  een mandala gaat het om precisie met een nauwgezet gedefinieerde uitbeelding van een hemels/goddelijk paleis, staande in het centrum, dat gewoonlijk wordt weergegeven door een vierkant, dat omgeven is door een cirkel. Deze wordt meestal uitgebeeld door een “boeddha” of een “bodhisativa”. De verdere figuren, die kunnen worden  gebruikt, kunnen varieren van verdere boeddha’s, bodhisativa’s, godheden, demonen en belangrijke geestelijken.  Het kunnen ook symbolen zijn  zoals rituele voorwerpen, gebouwen, abstracte geometrische vormen etc.

Wat betreft het tweede aspect: Een mandala dient als voorwerp van meditatie. Hij heeft een bepaald motief, dat iets wil onderrichten. De beoefenaar van de meditatie moet zich concentreren op het motief en dit kunnen begrijpen. De uitbeeldingen van de kern kunnen varieren.

Wat betreft het derde aspect:  De kunstuiting in de architectuur. De mandala’s dienden vaak als modellen voor de bouw van tempels en woningen. In dit opzicht fungeerden ze als bouwtekeningen en voorschriften.

De mandala’s hebben  de tand des tijds doorstaan. Het zijn schitterende mozaïeken, die men in de kunstvorm  terugvindt. Hierbij zijn de nuances in de kleuren van belang. Als kleurplaten, in  kleurboeken, zoals die in boekwinkels  worden verkocht, op scholen en in centra van dagbesteding worden gebruikt, zijn ze zeer in trek. Bij het inkleuren van een mandala  wanen velen zich in een droomwereld, een sprookje. Een kleurboek of een album, een hele verzameling ingekleurde mandala’ s  mag dan ook terecht worden beschouwd als een “sprookjesboek.”

Theo Kleeven